- Εέρονμε πως γεννηθήκατε το 1956 και πως σπουδάσατε αρχιτεκτονική. Τι σας έφερε όμως στον κόσμο των κόμικς;

- Στην πραγματικότητα, πάντα μου άρεσε να σχεδιάζω, να φωτογραφίζω, εν γένει να χατασκενάζω εικόνες. Αφού τελείωσα λοιπόν κανονικά το γυμνάσιο, Θέλησα να γραφτώ στην αρχιτεκτονική γιατί μου άρεσαν τα κτίρια. Η αρχιτεκτονική μ' ενδιέφερε ως αντικείμενο μελέτης, αλλά δεν είχα συνειδητοποιήσει ότι ως αντικείμενο ενασχόλησης είναι τελείως διαφορετική. Την εποχή εκείνη δεν φανταζόμουν ακόμη ότι Θα μπορούσα ν' ασχοληθώ επαγγελματικά, να βγάλω το φωμί μου, κάνοντας σχέδια. Η επιλογή της αρχιτεκτονικής είχε σχέση με την αγάπη μου για το σχέδιο. Είμαι σίγούρος ότι στη δονλειά μου ως σχεδιαστή φαίνεται το ενδιαφέρον που έχω - ή πού είχα - για την αρχιτεκτονική. Κατά τη διάρκεια των σπονδών μου (για τις οποίες δεν μετανοιώνω καθόλού, η αρχιτεκτονική είναι μια επιστήμη πού και άπτεται πολλών αντικειμένων και σου επιτρέπει να προσεγγίσεις διάφορα Θέματα), βρήκα το χρόνο να κάνω. πολύ περισσότερα σχέδια και να τα δημοσιεύω σε διάφορα περιοδικά, ερασιτεχνικά στην αρχή κι αργότερα επαγγελματικά. Σαν χιονοστιβάδα, αυτό το πράγμα άρχισε να παίρνει ολοένα και μεγαλύτερες διαστάσεις, τόσο πού στο τέλος συνειδητοποίησα ότι δίσταζα .να τελειώσω την αρχιτεκτονική, αν και ήθελα να ολοκληρώσω γιατί Θα ήταν βλακεία να τα παρατήσω μετά από σπονδές 5 χρόνων. Καθυστέρησα, αλλά πάντως τελείωσα - τώρα έχω δίπλωμα αρχιτέκτονα (γέλια).

- Πότε υπογράφετε το πρώτο σας κόμικ;

- Το πρώτο μου άλμπούμ δημοσιεύτηκε το 1980.

- Η πρώτη ιστορία πού γράιματε;

- Τότε, το 1980. Πρόκειται για σύντομες ιστορίες πού δημοσιεύτηκαν με τον τίτλο «Νέα Υόρκη - Μαϊάμι». Τις έκανα σε συνεργασία με τον Philippe Ραrίηgαυχ. Πολύ λίγες ιστορίες έχω νπογράφει τελείως μόνος μου - οι περισσότερες περιέχονται στο άλμπούμ «Τέλος των διακοπών» («Arrière Saison»). - Εντούτοις, αρχίσατε να πρωτοδημοσιενετε σε περιοδικά ελάχιστα ή και καθόλού επαγγελματικά (FANZINES)...

- Ασφαλώς, γιατί εκείνη την εποχή υπήρχαν πολύ περισσότερα fanzines απ' ό,τι σήμερα. Το πλεονέκτημα τον νά σχεδιάζεις για ένα fanzine είναι ότι μπορείς ν' απομονωθείς, να

μην σ' ενδιαφέρει τίποτε άλλο παρά μόνο ό,τι κάνεις εσύ και παράλληλα να συναντάς κι άλλούς πού κάνούν ακριβώς το ίδιο πράγμα μ' εσένα. 'Ετσι παρακινείσαι, καθώς δείχνεις

τα σχέδιά σου σε ανθρώπούς πού ενδιαφέρο- - νται πραγματικά χι όχι μόνο στους γνωστούς σου πού τα βρίσκούν ωραία γιατί δεν ξέρούν να ζωγραφίζούν οι ίδιοι! Σήμερα, φαντάζομαι, η διαδικασία για κάποιον πού θέλει να κάνει κόμικς πρέπει να είναι διαφορετική. 'Ομως, το 1976-1977, έτσι είχαν τα πράγματα. 'Ετσι συνειδητοποιούσες σιγά-σιγά τα προβλήματα πού υπήρχαν στο σχέδιό σου καθώς και τις δυσκολίες στη δημοσίευσή του, συνειδητοποιούσες το πόσο μεγάλη ικανοποίηση σου έδινε η δημοσίεύση ενός σχεδίού σου, αν και στην αρχή δέχεται κανείς να δουλεύει έστω και χωρίς ανταμοιβή. Εγώ πάντως άρχισα να δουλεύω - περισσότερο σαν εικονογράφος παρά σαν σχεδιαστής κόμικς - για το «Rock & Folk» πού ήταν κάθε άλλο παρά περιοδικό ερασιτεχνών.

- Αμειβόσασταν συνεπώς για τη δονλειά σας εκείνη την εποχή;

- Βεβάίως. Από τη στιγμή πού πρόκειται για επαγγελματικό έντύπο, η συνεργασία αμείβεται πάντα. Μόνο στα fanzines είναι δωρεάν. - Αν δεν είμαι αδιάκριτος, σήμερα καταφέρνετε να ζείτε αποκλειστικά και μόνο κάνοντας κόμικς;

- Ναι, χάνοντας εικόνες για την ακρίβεια. Δεν χάνω μόνο κόμικς, κάνω πολλές εικονογραφήσεις περιοδικών καθώς και λίγες διαφημίσεις και καταφέρνω να ζω πολύ καλά. Τόσο πού εκπλήσσομαι κι εγώ ο ίδιος (γέλια). Στο κάτω-κάτω, το σχέδιο είναι πάντα μια ιχανοποίησq για μένα, είναι κάτι πού

Αποκλειστική (υνέντευξη

κάνω πιό εύκολα απ' οτιδήποτε άλλο. Κι αν ακόμη δεν είχα ανάγκη να κερδίζω χρήματα, αν ήμουν εισοδηματίας, πάλι το ίδιο Θα έκανα: Θα ζωγράφιζα...

- Νομίζετε ότι υπάρχει ή 6τι αρχίζει να δημιουργείται μια «Σχολή Loustal»; (γέλια) Θέλω να πω, έχετε έναν ιδιαίτερο τρόπο να ζωγραφίζετε παραμορφωμένα τα πρόσωπα, έχετε έναν ιδιαίτερο τρόπο να χρωματίζετε τα σχέδιά σας, έχετε κυρίως το χαρακτηριστικό ότι δεν χρησιμοποιείτε «συννεφάκισ.»,

- Μένω πάντα έκπληκτος - μον αρέσει και συνάμα με φέρνει σε δύσκολη Θέση - όταν συναντώ ανθρώπους πού σχεδιάζουν όπως εγώ. 'Οταν κάποιος μον λέει «είδες, τα σχέδια αυτουνού μοιάζούν μ' αντά πον κάνεις εσύ», κοιτάζω και τελικά καταλαβαίνω γιατί βρίσκει πως μοιάζουν με τα δικά μον. Απαιτείται ήδη μια σχετική ανάλυση για να φτάσει κανείς σε μια τέτοια εκτίμηση. Για παράδειγμα, συχνά όταν μον παραγγέλνούν κάτι πον το εκτελώ με to δικό μον τρόπο μεν, αλλά λίγο διαφορετικά αη' ό,τι συνήθως, μον λένε «δεν είναι σαν κι αντά πον κάνεις συνήθως, δεν είναι στυλ Loustal». Είναι τελείως παράλογο να μον λένε εμένα ότι αντά πού κάνω δεν είναι στυλ Loustal! Υπάρχει συνεπώς ένα συγκεκριμένο στυλ πού θα μπορούσε ν' αποτελεί ξεχωριστή «σχολή». Πάντως, όσον αφορά τα «σνννεφάκια», αυτή την εποχη δουλεύω μ' έναν άλλο σεναριογράφο (όχι τον Paringaux) και κάνούμε ένα κόμικ όπού νπάρχονν «σνννεφάκια», ακριβώς γιατί Θέλω να δοκιμάσω κάτι χαινούριο. Δεν απέκλεισα ποτέ μον οριστικά τα «συννεφάκια». Προσαρμόζω τον αφηγηματικό μον τρόπο στο θέμα τον κόμικ και στο πρόσωπο με το οποίο συνεργάζομαι. 0 Paringaux είναι συγγραφέας, συνεπώς Θέλω να διατηρήσω τις φράσεις τον, να προφυλάξω τη λογοτεχνική τονς ποιότητα, γι' αντό και μαζί τον προτιμώ να μη χρησιμοποιώ «σνννεφάκια». Αυτός με τον οποίο δουλεύω τώρα, ο Fromental είναι περισσότερο συγγραφέας διαλόγων...

- ... Κι όμως, στο παρελθόν, το ίδιο κάνατε με τα σενάρια και τον Fromental και τον Villard και τον Fournier και τον Loustal...

- (γέλια)... Δίχω έχετε (γέλια). Παρ' όλ' αντά, δεν ξέρω αν υπάρχει «σχολή Loustal». Γνωρίζω κάποιούς Ιταλούς πον ζωγραφίζούν με τον ίδιο τρόπο. Είναι κι ένας Πορτογάλλος πον μον δείχνει κάπου-κάπού τα σχέδιά τον κι έχω την εντύπωση ότι πρόκειται για σχέδια πον έχω κάνει εγώ και τα 'χω ξεχάσει! (γέλια).

- Αναρωτιέμαι σε ποιά βαθμό μπορούμε να εφαρμόσούμε στη δουλειά σας τον όρο «κόμικ». Είναι άραγε σχέδιο ή ζωγραφική, ατο μέτρο πον σχεδόν κάθε βινιέτα θα μπορούσε να είναι ένας ξεχωριστός πίνακας ζωγραφικής;

- Αντό συμβαίνει γιατί δίνω ιδιαίτερη προσοχή στο φωτωμό. Δεν νπάρχονν πολλοί πού ενδιαφέρονται για το φως και το φωτισμό της κάθε σκηνής. Με την ίδια λογική, κι ο Bilal ζωγραφική κάνει, καθώς επίσης κι ο Liberatore. 'Οχι, δεν πρόκειται ακριβώς για κόμικς, στο μέτρο πού οι πιό γνωστές τουλάχιστον δημιουργίες μον είναι εικονογραφημένα διηγήματα - μια ενδιάμεση αφηγηματική μορφή, κάτι μεταξύ διηγήματος, κινηματογράφού και κόμικ. Ανήκέι, εντούτοις, στον κόσμο των κόμικς, γιατί μόνον οι εκδότες κόμικς δέχονται να δημοσιεύσούν αντό το είδος.

- Μπορείτε να μας μιλήσετε για την τεχνική πον χρησιμοποιείτε;

- Η τεχνική μον συνίσταται στο 6τι χρωματίζω απ' ευθείας. Το γεγονός αντό με υποχρεώνει να περάσω από ένα ορισμένο αριθμό ενδιαμέσων σταδίων, ώστε να «καθαρίσω» το σχέδιο, να το κάνω διαυγές και χωρίς μοντζούρες. Κατά συνέπεια, δεν μπορεί η σελίδα πάνω στην οποία κάνω το αρχικό σχέδιο να είναι και η τελική. Δεν έχω τη δυνατότητα να σβήνω, να διαγράφω, να χρωματίζω, να επεμβαίνω εν γένει πάνω στο αρχικό σχέδιο, γιατί μετά δεν μπορώ ν.' απλώσω τις ακουαρέλες. Καθώς το χαρτί της ακοναρέλας είναι πολύ ευαίσθητο, κάνω τα σχέδια - το κάθε τετραγωνάκι σε ξεχωριστή σελίδα - και μετά τα «καθαρίζω» ξεσηκώνοντάς τα σε τσιγαρόχαρτο μ' ένα μαρκαδόρο, έτσι ώστε το τελικό σχέδιο ν' αποσαφηνιστεί πλήρως. 'Υστερα

χρωματίζω με τη μέθοδο των διαφανειών: τοποθετώ το τσιγαρόχαρτο σε μια Υνάλινη διαφάνεια πον φωτίζεται από κάτω, πάνω απ' αντό βάζω το χαρτί της ακουαρέλας κι αρχίζω να σχεδιάζω τα περιγράμματα και να χρωματίζω. Μ αντό τον τρόπο δεν προϋπάρχει τίποτε πάνω στο χαρτί της ακοναρέλας εκτός απ' τις τελικές γραμμές και τά χρώματα και δεν νποχρεώνομαινα σβήσω το αρχικό σχέδιο πού έχει γίκει με μολύβι. Στη συνέχεια, τεντώνω το χαρτί μον πάνω σ' ένα στήριγμα και προβαίνω στον τελικό χρωματισμό με τις ακοναρέλες (για την ακρίβεια πρόκειται για ένα μίγμα από ακοναρέλες και μελάνια διαφορετικών χρωμάτων, γιατί υπάρχουν ορισμένες αποχρώσεις πού οι ακοναρέλες δεν μας επιτρέπούν να πετύχούμε). Αυτή είναι σε γενικές γραμμές η τεχνική πού χρησιμοποιώ για τις εικονογραφήσεις, κλπ. Πρέπει να σας πω ότι η τοποθέτηση των χρωμάτων μον παίρνει πολύ χρόνν, ;σχεδόν τόσο όσο και το σχέδιο. 'Εύα άλλο στοιχείο πον χαρακτηρίζει επίσης το στυλ της δουλειάς μον είναι ότι - καθώς δσνλεύω σε χαρτί ακουαρέλας πον είναι πολύ πορώδες και χρησιμοποιώ μαλακό πενάκι- τα-περιγράμματά μον είναι σχετικά συγκεχυμένα- όμως, εγώ τα βρίσκω έτσι πολύ πιό ζωντανά παρά αν ήταν καθαρά και τέλεια. Υπάρχούν κι άλλοι σχεδιαστές πον δουλεύούν με τον ίδιο τρόπο - αναφέρομαι στους Μυτιοz και Sampayo των οποίων επίσης τα περιγράμματα δεν είναι σαφή. Παρ' ότι όμως χρησιμοποιούν πινελάκι, τα περιγράμματά τούς δίνούν μια «μεταλλική αίσθηση». Το σχέδιό τονς είναι στεγνό, πολύ λιγότερο μαλακό αη' ό,τι το περίγραμμα πού γίνεται με πινελάκι. Αυτή μον η προτίμηση προέρχεται μάλλον από την εποχή πον έκανα γκραβούρες χι έμαθα την αίσθηση πού δίνει η επαφή μετάλλου με μέταλλο - κάτι το πσλύ σκληρά. Παρόμοια, το μέταλλο πάνω στο χαρτί της ακοναρέλας είναι μια δύσκολη τεχνική που πρέπει να κατέχει κανείς καλά. Νομίζω ότι είναι κι αντό ένα από τα στοιχεία πού νπεεσέρχονται στο σχέδιά μον.

- Πώς καθορίζετε τα Θέματα τοrv κόμιχς πού

κάνετε; Εσείς τα διαλέγετε ή ο σεναριογράφος σας;

- Τώρα πλέον, μετά από κάποια άλμπούμ πού έχω κάνει, νομίζω πως έχω σχηματίσει έναν δικό μου κόσμο. Εντούτοις, αν και αντός ο κόσμος είναι πολύ ευρύς, υπάρχούν ορισμένα πράγματα πού δεν Θα μπορούσα να χάνω - για παράδειγμα, δεν Θα μπορούσα να σχεδιάσω μια ιστορία επιστημονικής φαντασίας ή ακόμη μια σύγχρονη ιστορία' δεν Θα μ' ενδιέφερε και τόσο, όσον αφορά το στυλ τον σχεδίού. Ούτε γονέστερν Θα σχεδίαζα...

- Με εξαίρεση εκείνο το υπέροχο, ανέκδοτο σχέδιό σας, «0 Θάνατος τον Ζαπάτα»...

- Τελικά, έχω πάντα ανάγκη από κάποιον σεναριογράφο. Εγώ κάνω τις εικόνες και gou αρέσει να δονλεύω πάνω σε μια ιστορία πού μον φέρνει κάποιος άλλος. Οι σεναριογράφοι με το-0ς οποίούς δονλεύω είναι άνθρωποι πού αγαπώ, άνθρωποι με τονς οποίούς ταιριάζω. Μον προτείνούν μια ιστορία κι αν μ' ενδιαφέρει την προχωράω. Τώρα, όσον αφορά το Θέμα αντό καθ' εαυτό... Γία παράδειγμα, στο «Καρδιές στην άμμο», εγώ ήμούν αντός που ζήτησε να κάνούμε μια ιστορία πού να εκτυλίσσεται στο Μαρόκο κι ο Paringaux την ξεκίνησε. Στο «Barney», όμως, η ιδέα ήταν αποκλειστικά δική τον, εγώ εκείνη την εποχή δεν γνώριζα πολύ καλά τη μουσική τζαζ. Τη βρήκα ενδιαφέρούσα, το πρόσωπο τον μονσιχού μ' ενδιέφερε πολύ κι έτσι ξεκίνησα την ιστορία, αλλά δεν ήμούν εγώ αντός πού διάλεξε το Θέμα. Σε τελική ανάλυση, τα θέματα καθορίζονται απ' το περιβάλλον στο οποίο εκτνλίσσονται οι ιστορίες. Απ' το περιβάλλον κι απ' την εποχή. Αν μ' ενδιαφέρούν, σροχωρώ.

- 'Εχετε εντούτοις μια κάποια αδυναμία σε ορισμένες εποχές, σ' ένα συγκεκριμένο κλίμα, σε μια συγκεκριμένη ατμόσφαιρα....

- Ασφαλώς. Μον αρέσει πολύ η δεκαετία τον '30, αισθητικά τη βρίσκω παρά πολύ ενδιαφέρούσα. Περίπού για τονς ίδιούς λόγούς μον αρέσούν κι οι δεκαετίες τον '50 και τον '60, μόνο πού εδώ οι λόγοι είναι πιο προσωπικοί: Αν και στην πραγματικότητα δεν τις έζησα, εντούτοις τις αντιλαμβάνομαι περισσότερο, κυρίως μέσω των μεγαλύτερων

αδελφών gou και μέσω των εφημερίδων και των περιοδικών πού βρίσκονται στο σπίτι μον. Αύτές τις δεκαετίες τις νιώβω πιο κοντά gou απ' ό,τι τη δεκαετία τον '30, πού ήταν χρόνια μέθης κι ονείρού (σε αντίθεση με τη δεκαετία τον '50 - χρόνια δημιουργίας μετά τον πόλεμο). Αλλά σε γενικές γραμμές, είναι το περιβάλλον πού καθορίζει την ιστορία. Το άλμπούμ «Τέλος των διακοπών» είναι το καλύτερο παράδειγμα αυτού τον πράγματος: ιστορίες πού εκτνλίσσονται σε παραθαλάσσια παραθεριστικά κέντρα, σε μέρη όπού ταξιδεύω και πού μον αρέσούν πολύ και γι' αντό το λόγο θέλησα να τα παρουσιάσω. Η υπόθεση της ιστορίας έρχεται εκ των ύστέρων κι είναι καθαρά συμπληρωματική.

- Το «Τέλος των διακοπών» είναι ένα κόμικ καθαρά μεσογειακό, οι ιστορίες τον εκτνλίσσονται κάσον μεταξύ Ιταλίας και Ισπανίας... - Ναι, εξάλλού μεταφράστηκε και δημοσιεύτηκε στην Ισπανία. Και στην Ελλάδα (γέλια). Κι εγώ ο ίδιος μεσογειακός είμαι - τουλάχιστον όσον αφορά τις προτιμήσεις μον... Γνωρίζω καλά όλες τις χώρες της Μεσογείου, τις επισκέπτομαι συχνά...

- Η επιλογή τον τόσον όσον εκτυλίσσεται η ιστορία τον «Καρδιές στην άμμο»-το Μαρόκο δηλαδή-οφείλεται στο γεγονός ότι ζήσατε σ' αντή τη χώρα και την αγαπήσατε;

- Πράγματι έζησα ενάμιση χρόνο στο Μαρόκο, έκανα το άλμπούμ «Πλαζ Ζεμάτα» κι ήθελα να συνεχίσω με κάτι άλλο. Εξάλλού, αντή την εποχή ετοιμάζω ένα άλλο βιβλίο, μια εικονογραφημένη ιστορία - τελείως διαφορετική απ' ό,τι συνήθως - για τις εκδόσεις Autrement, πού κι αντή εκτυλίσσεται στο Μαρόκο. Σαναπήγα άλλωστε γι' αντό το λόγο - είναι μια χώρα πού τη βρίσκω Θαυμάσια, έζησα εκεί για αρκετό χρονικό διάστημα και θα συνεχίσω να την επισκπτομαι.

- Μήπως λοισόν, καθώς γνωρίζατε καλά το θέμα, συμβάλατε κι εσείς στη διαμόρφωση τον σεναρίού τον «Καρδιές στην άμμο»;

- Λίγο, ναι. Μέτρησα κυρίως ορισμένα πράγματα. Στην αρχή, τα πρόσωπα δεν ήταν τα ίδια ακριβώς. Συνέβαλα λιγάκι, πολύ λίγο, μόνο σε γενικές γραμμές, στην αρχή-αρχή της

ιστορίας. 'Οταν gou είπαν «είναι η ιστορία ενός τύπού ατού οποίο σνμβαίνει αντό κι αντό»,εγώ σννέλαβα αμέσως την νπόθεση και κατάλαβα πού υπήρχε κίνδύνος να παρουσιαστούν προβλήματα, πού υπήρχαν πράγματα πού δεν ήταν σωστά κι άλλαξα την κατεύθύνση. 'Οσον αφορά όμως τους διαλόγούς, τις σκηνές εκεί όχι, ούτε πρόσθεσα ούτε αφαίρεσα τίποτε από προτάσεις τον Paringaux. Τον έχω απόλυτη εμπιστοσύνη, μου αρέσούν πολύ αυτά που γράφει και δεν απογοητεύομαι σχεδόν ποτέ όταν φθάνει στα χέρια μον το τελικό κείμενο. Αυτή η σχέση είναι πολύ σπάνια τελικά, το συνειδητοποίησα από τότε πού άρχισα να δονλεύω με άλλούς σεναριογράφούς...

-Το να σχεδιάσετε και να σελιδοποιήσετε μια ιστορία της οποίας το θέμα το κατέχετε πλήρως (όπως στην περίπτωση τον Μαρόκού), δεν είναι πιο εύκολο για σας, παρά το να ξανοιχτείτε σ' ένα Θέμα πού σας είναι άγνωστο όπως ο «Barney»;

- Κοιτάξτε, αποφασίζοντας να κάνούμε μια ιστορία πού εκτυλίσσεται στο Μαρόκο, κι αν ακόμη δεν ήξερα πως είναι αντή η χώρα, Θα πήγαινα ούτως ή άλλως να τη γνωρίσω. 0 «Barney» είναι η πρώτη ιστορία πού κάνω κι εκτυλίσσεται στο Παρίσι. 'Ετσι πήγα και περπάτησα σε διάφορες περιοχές της πόλης, ανακάλν1ρια μάλιστα ορισμένες παριζιάνικες γωνιές, ορισμένα τοπία τον Παρισιού πού αναπαρέστησα στο άλμπούμ. 'Εύα τμήμα της ιστορίας εκτυλίσσεται επίσης στις ισπανικές ακτές, αλλά στην πραγματικότητα πρόκειται για την Κυανή Ακτή λίγο παραλλαγμένη - ζωγραφίζω πάντα μέρη στα οποία έχω πάει λίγο ως πολύ.

- Βγάζετε φωτογραφίες των περιοχών πού επισκέπτεστε;

- Βγάζω πολλές φωτογραφίες και κάνω πολλά σχέδια.

-Σχεδιάζετε με βάση αυτές τις φωτογραφίες; -Τις μετατρέπω, τις επεξεργάζομαι, έχω ανάγκη από πάρα πολύ νλικό για τη δουλειά μου. Δεν μπορείς να δονλέ1μεις χωρίς πρωταρχικό νλικό. Ακόμα και για τα τοπία, αν θελήσει κανείς να δονλέVει με ρεαλιστικό τρόπο, θα

πρέπει να τα σχεδιάσει έτσι ώστε ν' αναπαραστήσει μια πολύ συγκεκριμένη ατμόσφαιρα, γι' αντό θα πρέπει να παρατηρήσει προσεκτικά τις φωτογραφίες ώστε να καταφέρει να τις ζωγραφίσει εν σννεχεία. Το ίδιο ισχύει και για τα πρόσωπα, χρειάζεται πολύ υλικό κι ενημέρωση. Διαφορετικά, ιδίως αν δονλεύει κανείς πολύ, κινδυνεύει να επαναλαμβάνει συνέχεια τα ίδια, δηλαδή τα πρόσωπα πού σχεδιάζει να έχούν συνεχώς τις ίδιες τυπικές στάσεις, τον ίδιο τρόπο να κάνούν κάποια κίνηση, χ.λπ. Γι, αντό το λόγο, πιστεύω πως χρειάζεται, πριν σχεδιάσεις κάτι, να το κοιτάξεις προσεκτικά.

- Κάνατε τρία βιβλία κόμικς πον απαρτίζονται από σύντομες ιστορίες και στη συνέχεια σχε&άσατε δύο μεγάλες, αυτοτελείς ιστορίες. Ποιο απ' τα δύο είδη κόμικς ,προτιμάτε και τι σκοπεύετε να κάνετε στο μέλλον;

- 'Αλμηονμ με μικρές ιστορίες έχανα στην αρχή. Τώρα πλέον δεν έχω διάθεση να ξανακάνω το ίδιο πράγμα. Το «Τέλος των διακοπών» είναι το τελευταίο άλμπούμ αυτού τον είδούς για μένα. Στην αρχή, μέχρι να βρει κανείς το στυλ τον, είναι φυσιολογικό να κάνει μικρές ιστοριούλες. Εκείνη την εποχή, άλλωστε, ήταν σπουδαίο πράγμα το να προσπαθείς να βρεις ένα στυλ και παράλληλα οι ιστορίες σου να δημοσιεύονται. Σήμερα πλέον νομίζω πως κάτι τέτοιο θα ήταν τελείως αδύνατο. Τότε, υπήρχε το περιοδικό Métal Hurlant πον επέτρεπε αντό το πράγμα. Τόσο στο «Νέα Υόρκη - Μαϊάμι» όσο και στο «Κλισέ αγάπης» περνάω απ' το ένα στυλ στο άλλο, απ' τη μια ιστορία στην άλλη, χρησιμοποιώ τομές, χρωματιστά μολύβια, δοκιμάζω διάφορες τεχνικές ανάλογα με το Θέμα της κάθε ιστορίας. Από τη στιγμή, όμως, πού αρχίζεις να σχεδιάζεις μια μεγάλη ιστορία δεν επιτρέπονται τέτοιες δοκιμές, πρέπει να ορίσεις κάποιούς κώδικες αναπαράστασης πού να είναι αναγκαστικά ενιαίοι. Μόνο πον αυτούς τονς κώδικες δεν μπορείς να τους ορίσεις εξ αρχής, εκτός αν έχεις κάποιον πασιφανή μαιτρ (όπως αυτοί πον σχεδιάζούν σαν τον Hergé, π.χ., και με το πού κάνούν το πρώτο τονς σχέδιο ξέρούν αναγκαστικά με τι πρέπει να μοιάζει). Τέτοιούς κώδικες εγώ δεν είχα καθόλού. Τώρα πια, κάθε φορά που αρχίζω ένα κ6μικ, φαντάζομαι το άλμπούμ πον Θα βγει. Διαφορετικά, κάνω εικονογραφήσεις ή άλμπούμ Θεματικά. 'Εκανα το «Καρδιές στην άμμο», το «Barney» και τώρα ετοιμάζω με τον Fromental ένα άλλο με σύντομες μεν ιστορίες, όπου όμως το κεντρικό πρόσωπο είναι πάντα το ίδιο (σε γενικές γραμμές κάποιος πον διηγείται τις αναμνήσεις τον), οπότε θα βγει ένα άλμπούμ με διαφορετικά κεφάλαια. Το «Τέλος των διακοπών» έγινε εκτάκτως - εκείνη την εποχή φτιάχτηκε ένα περιοδικό που λεγόταν Chic και πού μον ζητούσε αυτοτελείς ιστοριούλες. 'Ηταν ένα περιοδικό αφιερωμάτων - δεν υπάρχουν πολλά τέτοια πλέον - κάθε φορά

λοιπόν έπρεπε να διαλέγω και διαφορετικό θέμα. Τελικά, καθώς είχα στα χέρια μον το σύνολο των ιστοριών, για να το αξιοποιήσω Θέλησα να το μετατρέψω σε μια γραφική ενότητα μ' ένα σύστημα καδραρίσματος μεγάλων, αυτόνομων εικόνων. Σήμερα όμως τελείώσαν όλ' αυτά, όταν μον προτείνουν να κάνω μια σύντομη ιστορία μον τη σπάει, δεν Θέλω να σχεδιάζω ιστορίες πού δεν πρόκειται να δημοσιευτούν ποτέ σε άλμπούμ! Αντή τη στιγμή έχω μια τέτοια περίπτωση και δεν ξέρω τι να κάνω: Να την αναπτύξω και να κάνω ένα μικρό κδμιχ 40 σελίδων ή να κάνω δύο μικρές, ξέχωρες ιστορίες; Εν ηάση περιπτώσει, Θα δούμε...

- Η συνεργασία σας με τον Fromental άρχισε χάρη στην παραγγελία της R.A.T.P.* ή ήταν προγενέστερη;

- 'Οχι, είχαμε κάνει ήδη μια ιστορία για το Echo des Savanes, το δεύτερο επεισόδιο της οποίας Θα δημοσιευτεί στο τέλος τον μήνα. Πρόκειται για μια ιστορία πού χρονολογείται από παλιά και πον μας πήρε πολύ καιρό μέχρι να τη βάλούμε μπροστά - έπρεπε πρώτα να γνωριστούμε καλύτερα οι δύο μας... - Είναι πολύ συνηθισμένο τό φαινόμενο ορισμένων σχεδιαστών κόμικς πον συνεργάζονται με ένα και μόνο σεναριογράφο.

- Η δική μον δονλειά όμως είναι τόσο ιδιαίτερη κι έπειτα έχω συνέχεια διάθεση να κάνω διαφορετικά πράγματα... Αυτό πού έχανα με τον Paringaux ήταν ιδιαίτερα ξεχωριστό και τελικά κάνοντας αποκλειστικά και μόνο κόμικς λογοτεχνικά, μον δημιουργήθηκε η διάθεση να δω πώς είναι χι ένα πιο ηαραδοσια* Ορyανισμός Αστικών Συγχσινωνιών τον Παρισιού. Σε σενάρια τον Fτomental,.8 σχεδιαστές, μεταξύ των οποίων κι ο Loustal, χάνουν ισάριθkες σύντομες ιστοριούλες με θέμα τα αστικά λεωφορεία - σ.τ.Μ.

κ6 χόμικ, με «σνυνεφάκια». Γι' αντό το λόγο, λοιπόν, έκανα μια ιστορία με τον Fromental κι απ' τη στιγμή πον άλλαξε ο εκδότης μας - τώρα είναι ο Albin Michel - Θέλησα κι η ιστορία να είναι τελείως διαφορετική. Πολύ συχνά, μον προτείνούν ιστορίες που μοιάζουν με κακέκτυπα τον Ραήπgαυχ χι αυτό

i. είναι ανυπόφορο. Καθώς το στιλ είναι πολύ ιδιαίτερο, είναι δύσκολο να κάνεις το ίδιο πράγμα χωρίς να μοιάζει ψεύτικο... Το πρόβλημα με τον Paringaux είναι ότι δεν πρόκειται για επαγγελματία σεναριογράφο. Κάνει αυτή τη δονλειά ερασιτεχνικά - παράλληλα διευθύνει δύο περιοδικά (το Rock et Folk και το Echo des Savanes), εκδίδει δίσκούς, ασχολείται με τον κινηματογράφο - και γράφει σενάρια μόνο όταν κάνει κέφι ο ίδιος. Από τότε πού ολοκληρώσαμε το «Barney» - πάει κιόλας ενάμισης χρόνος - δεν έχουμε ούτε το παραμικρό σχέδιο από κοινού χι αντό μ' ενοχλεί προσωπικά γιατί Θα ήθελα πολύ να ξεκινήσω πάλι μια μεγάλη ιστορία. Αισθάνομαι πολύ άνετα σ' ένα τέτοιο μεγάλο «εργοτάξιο» όπού κάνω ένα χρόνο να το τελειώσω, πον μπορώ να δημιουργήσω ατμόσφαιρα, να επεξεργαστώ τους πρωταγωνιστές... Προς το παρόν, όμως, δεν υπάρχ. ει τίποτε τέτοιο κι αυτό μ' ενοχλεί. 'Εχω βέβαια στα σκαριά την ιστορία τον Fromental κι έπειτα υπάρχούν κι άλλες πιθανές προοπτικές... 0 Paringaux περιμένει. Κάποτε θα τον 'ρθει η ιδέα, άσε πού μπορεί και να μην τον έρθει ποτέ! (γέλια) Δεν είμαστε όμως σαν ορισμένα ζευγάρια των κόμικς με επαγγελματίες σεναριογράφους, όπως ο Charlier με τον Giraud...

- 'Οπως ο Christin με τον Mezíeres, ο Frank με τον Golo, ο Varenne με τον Varenne ή ο Loustal με τον Loustal...

- (Γέλια). Εκεί έγκειται και το ενδιαφέρον τον πράγματος εξάλλού, γιατί εμένα μον αρέσει πού ο Paringaux δεν δονλεύει με άλλούς σχεδιαστές, πού προφυλάσσεται λιγάκι... Αν ήταν επαγγελματίας σεναριογράφος, ΘΑι είχε κάνει τόνούς σενάρια, η δονλειά τον δεν Θα είχε αντό τον ιδιαίτερο χαρακτήρα...

- Δουλεύετε πολύ;

- Υπερβολικά, το βρίσκω όμως απόλύτα φυσιολογικό. 'Οπως σας έλεγα και ηροηγονμένως, το σχέδιο δεν μον δημιούργεί ιδιαίτερα προβλήματα. Μπορώ να μείνω μόνος μον, σκυμμένος πάνω σ' ένα τραπέζι και να σχεδιάζω ώρες ολόκληρες. 'Οταν είμαι διακοπές, μον συμβαίνει να χάνω ακριβώς το ίδιο πράγμα...

- Σας αφήνει καθ6λον ελεύθερο χρόνο η δονλειά σας; Πως τον αξιοποιείτε;

- Ασφαλώς, αλίμονο αν δεν μον άφηνε! Τον αξιοποιώ όπως όλος ο κόσμος, υποθέτω: Συναντώ τονς φίλους μον, πηγαίνω πολύ συχνά στον κινηματογράφο... Βλέπω πάρα πολλές ταινίες, τόσο στο βίντεο όσο και στο σινεμά. 'Επειτα, έχω τη γυναίκα μον, την κόρη μον (γέλια). Οταν έχω χρόνο στη διάθεσή μον, ταξιδεύω. Δεν είναι όμως πάντα εύκολο, γιατί η γυναίκα μον δονλεύει και δεν

μον αρέσει να ταξιδεύω μόνος... Παίζω σχάχι, τένις...

- Διαβάζετε καθόλού;

- Ναι, αλλά κατά περιόδούς. Διαβάζω αργά, γιατί θεωρώ ότι είναι πολύ σημαντικό: Δεν μττορώ να διαβάσω γρήγορα, ξεχνάω αμέσως αυτά πού διάβασα. Καθώς διαβάζω, προσπαθώ να φανταστώ τις αντίστοιχες εικόνες κι αυτό μου τρώει πολύ χρόνο. Περνάω διάφορεςπεριόδούς αφιερωμένες κάθε φορά σ' ένα συγγραφέα:'Οταν ανακαλύπτω ένα συγγραφέα, διαβάζω ό,τι έχει γράψει...

- Ενημερώνεστε, παρακολουθείτε την επικαιρότητα;

- Τη διεθνή κυρίως.

- Από τις εφημερίδες ή από την τηλεόραση; -Την καλλιτεχνική και πνευματική επικαιρότητα από τις εφημερίδες -τις ειδήσεις από την τηλεόραση... (γέλια)

- Ποωύς συγγραφείς, ποιούς σκηνοθέτες και ποιούς σχεδιαστές κόμικς προτιμάτε;

- Για ένα μεγάλο διάστημα διάβαζα μόνο συγγραφείς από το Νότο των ΗΠΑ - Τένεσι Γονίλιαμς, Φόκνερ, Τρούμαν Καπότε. Από τους Γάλλους μον αρέσει πολύ ο Πατρίκ Μοντιανό. 'Οσο για τους σκηνοθέτες, όταν μον ζητάνε να πω κάποιο όνομα, σκέφτομαι πάντα τον Φελίνι. 'Ομως, επειδή πηγαίνω υπερβολικά συχνά στον κινηματογράφο κι επειδή τον λατρεύω, μου αρκεί να βρω μια ή δυο σκηνές πού να μον αρέσούν σε μια ταινία για να τη Θυμάμαι μετά. Σε γενικές γραμμές πρόκειται για έργα ηον δεν έχούν καμιά σχέση με τη δουλειά μον. Ταινίες όπως οι «Arme Fatale», «Angel Heart» ή «Ρ1αtοοη» είναι πολύ πετυχημένες και μον αρέσούν πολύ - όταν βρίσκομαι μόνος μον μετά και σχεδιάζω κόμιχς, αντά ηον κάνω μον φαίνεται πολύ λίγο! (γέλια). Τώρα, από τους σχεδιαστές κόμικς προτιμώ τους κωμικούς. Μερικά κόμιχς τον Chaland, τον Petit Roulet, τον Piotr. Μον αρέσει πολύ ο Charles Burns, οι τύποι όπως ο Μυτιοτ χι ο Sampayo, ο Caro, κλπ. ©α έπρεπε να είχα μια βιβλιοθήκη μπροστά μον για να μπορέσω ν' απαντήσω!

- Το κόμικ σας επιτρέπει να έχετε ελευθερία έκφρασης; Δουλεύετε πολύ επί παραγγελία; - 'Οσον αφορά τις εικονογραφήσεις πάρα πολύ, για την ακρίβεια δουλεύω μόνον επί παραγγελία. 'Οσον αφορά τα κόμιχς, όμως, εγώ χι ο σεναριογράφος μόνοι μας δημιουργούμε την ιστορία. Είναι ένα απ' τα πλεονεκτήματα αυτής της δονλειάς, όποτε Θέλούμε, μπορούμε να πάμε σ' έναν ' εκδότη λέγοντάς τον «Να η ισορία ας! Σ ενδιαφέρει;»

- Κάνετε διαφημίσεις;

- Ναι, μια εποχή ιδίως έχανα πολλές. Το σχέδιό μον, όμως, δεν βοηθάει κάτι τέτοιο. Αρέσούν στον κόσμο τα χρώματά μον κι ο φωτισμός, αλλά τα πρόσωπα πού σχεδιάζω δεν ταιριάζούν στη διαφήμιση, δεν αρέσούν. Πέρυσι έκανα πολλές διαφημίσεις, μερικές μάλιστα μον αρέσανε πολύ - ιδίως μία για ένα γραφείο ταξιδίων και μια άλλη για μια κινηματογραφική ταινία. Παρ' όλ' αντά, δεν τις κυνηγάω τις διαφημίσεις (αν κι από οικονομική άποψη είναι πολύ ενδιαφέρούσες), γιατί μετά δεν σου απομένει τίποτε, δεν είναι όπως τα άλμπούμ. Προσωπικά, εξάλλού, δεν έχω καμιά διάθεση να προσαρμοστώ στη διαφήμιm1.

- Ποια είναι τα σχέδιά σας για το μέλλον σε Υemiς Υραμμές;

- Κυρίως ένα βιβλίο για το Μαρόκο πού Θα περιλαμβάνει περίπού 70 τοπία - όλα ακουαρέλες - καθώς κι ένα μικρό βιβλίο (σ' ένα μικρό εκδότη) για το σινερομάντζο. 'Επειτα, πρέπει να συνεχίσω την ιστορία πού άρχισα με τον Fromental και να ξεκινήσω και μια άλλη, μεγαλύτερη.

- Μήπως η κατάσταση παν επικρατεί σήμερα στην αγορά τον κόμικ δημιούργεί και συντηρεί μια άλλη, «παράλληλη» αγορά ηολντελών εκδόσεων, αντικειμένων, κλπ;

- Προσωπικά, μένω έκπληκτος απ, την ολοένα και μεγαλύτερη ανάπτυξη αυτής της πα

ράλληλης αγοράς. Στην αρχή, νόμιζα ότι το φαινόμενο Θα ξεφούσκωνε, Θα σταματούσε, ότι το κοινό δεν θα μπορούσε να αγοράσει όλες τις αφίσες, τις μεταξοτυπίες, τα πορτφόλιο πού βγαίνούν συνεχώς. Τώρα το καινούριο και μεγάλο κόλπο είναι τα μιχροαντικείμενα κι εγώ εκπλήσσομαι γιατί απ' ό,τι φαίνεται εξακολουθούν να πουλιούνται και μάλιστα περισσότερο απ' 6,11 τα άλμπούμ. Οι βιβλιοπώλες κάνούν μεγαλύτερο τζίρο σ' αυτή την παράλληλη αγορά παρά στην κανονική αγορά των βιβλίων. Εμένα μου ζητάνε συνέχεια να χάνω τέτοια πράγματα, τα περιορίζω όμως όσο μπορώ γιατί Θεωρώ ότι πρέπει κανείς να γίνει σχετικά «σπάνιος». Κρίνω απ' τον εαυτό μον, πού, όταν μ' αρέσει κάτι, Θέλω να ψάχνω με τις ώρες για να το βρω, θέλω να δυσκολεύομαι πραγματικά να βρω δείγματα της δονλειάς κάποιον πού μον αρέσει. Αλλιώς, αν τα βρίσκω ακόμα και στο ηαραμικρότερο μαγαζάκι, παύούν να μ' ενδιαφέρούν, δεν γυρίζω καν το κεφάλι μον να τα κοιτάξω! Γι' αυτό, προσπαθώ να κάνω τέτοιες δουλειές αραιά και πού και κάθε φορά προτείνω κάτι το τελείως διαφορετικό. Μια λιθογραφία πού έκανα πρόσφατα και κάποιες άλλες μεταξοτυπίες είναι όλες τελείως διαφορετικές μεταξύ τους - ψάχνω συνέχεια. Αυτό είναι πού μον επιτρέπει να μην ανήκω σε κάποια σχολή (όπως είναι η βελγική, για παράδειγμα), έχοντας ένα μόνιμο πρωταγωνιστή πού Θα πρέπει να τον χώνω παντού. Κατά βάθος, αντά είναι μειονέκτημα αλλά και πλεονέκτημα σννάμα,'γιατί έτσι παραμένω λιγότερο «χαρακτηρισμένος»: 'Οταν πρέπει να εκτελέσω μια παραγγελία, είμαι ελεύθερος να κάνω ό,τι μον αρέσει. Απ' την άλλη μεριά, δεν έχω καμιά σχέση με την αγορά των μικροαντικειμένων. (γέλια) Αδιαφορώ ηληρως, δεν έχω καμιά διάθεση να δω τους ήρωές μον τρισδιάστατούς, πράγμα ηον

θα ερχόταν σε πλήρη αντίθεση με τον τρόπο πον σχεδιάζω (τα πρόσωπα πον ζωγραφίζω συχνά ν(Pίστανται σε δύο μόνο διαστάσεις). - Τελικά όμως, οι μεταξοτνπΙες και τα πορτφολιο δεν είναι αυτά πον επιτρέπούν σ' ένα σχεδιαστή κόμικς να κερδίζει κάποια χρή. ματ«;

- Περιέργως είναι αποδοτικά για όλο τον κόσμο: 0 αριθμός των αντιτύπων είναι περιορισμένος κι έτσι πουλιούνται γρηγορότερα κι ακριβότερα. Το πορτφόλιο πού έκανα (κι απ, το οποίο είμαι αρκετά ικανοποιημένος) πουλήθηκε χαλά - έχει κιόλας εξαντληθεί. Μον ζητάνε να κάνω άλλο ένα, όμως εγώ διστάζω.

- Είναι ίσως η επιβεβαίωση τον γεγονότος ότι οι σημερινοί αγοραστές είναι πολύ πεΟπισσότερο ουλλέκτες παρά απλοίκαταναλωτές ή λάτρεις του κόμικ καθ' εαυτό...

- Ασφαλώς. Υπάρχουν βέβαια κι οι «αδιάλλαχτοι», αυτοί πού αγοράζούν ο,τιδήποτε κυκλοφορεί. Σ αυτούς βασίστηκε αρχικά η παράλληλη αγορά πον εντάσσεται στη γενικότερη αγορά της εικόνας και τη διογκώνει υπέρμετρα...

- Κι αντό με τη βοήθεια της κερδοσκοπίας, των ανθρώπων πού αγοράζούν σήμερα για. να πουλήσούν αύριο στο τριπλάσιο της τιμής... Για παράδειγμα, ακούστηκε ότι πριν μερικούς μήνες ο Bilai πούλησε ορισμένα απ' τα πρωτότύπα σχέδιά τον για ν' αγοράσει ένα διαμέρισμα στο Παρίσι...

- Κι εγώ μόλις αγόρασα ένα διαμέρισμα (γέλια).

- Πουλώντας πρωτότυπα οχέδιά σας; -'Οχι βέβαια. Με τα λεφτά πού έβγαλα από τις διαφημίσεις, από τα δικαιώματα των βιβλίων μον, χλπ. Είναι αλήθεια ότι η αγορά των πρωτοτύπων είναι καινούριο «φρούτο» και μοιάζει τελείως τρελό. Δεν γίνεται επίσημα μεν, αλλά καθώς υπάρχούν ..έδια πού

βγαίνούν στον πλειστηριασμό, σι -σιγά θεσμοποιείται. 'Οσο για τα έργα ον Bilal,

πονλιούνται σε κάτι τιμές αφάνταστες... Αντά είναι εύκολα λεφτά για ένα σχεδιαστή. 'Οταν βλέπω, όμως, για παράδειγμα τις πωλήσεις ενός άλμπούμ όπως το «Barney», μακροπρόθεσμα είναι πολύ πιο σημαντικές απ' τις πωλήσεις των διαφόρων αυτών μικροπραγμάτων, χι αντό με ικανοποιεί.

- Στο εξωτερικό κυκλοφορούν τα έργα σας; - Οι ιστορίες μον έχούν μεταφραστεί στα ελληνικά, στα ιταλικά (όχι όλες), στα ισπανικά, στα γερμανικά, στα ολλανδικά, στα φλαμανδικά (αυτομάτως, λόγω Casterman) και στα δανέζικα. Βέβαια, όλα τα τιράζ στο εξωτερικό είναι πολύ μικρότερα απ' ό,τι στη Γαλλία. Στην πραγματικότητα, δεν έχούν κυκλοφορήσει άλμπούμ μον ούτε στην Ιταλία ούτε στην Ελλάδα ούτε στην Ισπανία. Τώρα προσπαθώ να μεταφραστούν έργα μον στα αγγλικά για να δημοσιευτούν στις ΗΠΑ, αλλά νπάρχονν πολλά προβλήματα. Η προσπάθεια αυτή προς το παρόν περιορίζεται στο «Barney», γιατί ειδικά αντό το άλμπούμ Θα μπορούσε να ενδιαφέρει το αμερικάνικο κοινό. Πήρα επαφή, έστειλα την ιστορία, αλλά μέχρι στιγμής δεν έχω κανένα νέο.

- Τα άλμπούμ σας στο εξωτερικό δημοσιεύονται κατ' ευθείαν ή προηγείται προδημοσίενοη της ιστορίας σε περιοδικό;

- Συχνά το άλμπούμ δημοσιεύεται απ' ενΘείας, γιατί δεν υπάρχει υποστήριγμα για προδημοσίενση. Είναι μάλλον παράξενο, αλλά στις χώρες όπού νπάρχονν περιοδικά - υποστηρίγματα για την προδημοσίενση, εκεί τα άλμπούμ δεν δημοσιεύονται καθόλού και αντιστρόφως: Στη Δανία και στη Γερμανία τα άλμπούμ δημοσιεύονται κατ' ευθείαν.

- Ποια είναι τα επαγγελματικά σας σχέδια για το μέλλον;

- Απλά και μόνο να συνεχίσω να ζω κατασκευάζοντας εικόνες - ο,τιδήποτε εικόνες. Οα μον άρεσε να ζω μόνο από τη ζωγραφική, αλλά βλέπετε το κόμικ μον αρέσει επίσης και υον λείαιει όταν κάνω σκέτεc εικονονοαcαή

σεις, χωρίς να στήνω την ιστορία και χωρίς να δίνω ζωή στα πρόσωπα. Οεωρώ ότι το κόμικ κι η ζωγραφική αλληλοσυμπληρώνονται. Σκοπεύω να συνεχίσω να δημιουργώ εικόνες, όπως τώρα, και να κερδίζω άνετα τη ζωή μου (γέλια).

- Αέγεται ότι σκοπεύετε ν' ασχοληθείτε και με τον κινηματογράφο...

- Δεν ξέρω ακόμη. Είχα αρκετές επαφές μέχρι στιγμής, μον πρότειναν να κάνω σχέδια για τον κινηματογράφο (stoτy - boards, χλπ.), αλλά αντό απαιτεί πολλή δουλειά και δεν αφήνει σπουδαία πράγματα.

- Το βίντεο;

-.Κοιτάξτε, εγώ ασχολούμαι πολύ με τη φωτογραφία - φαίνεται αντό εξάλλού κί από τα σχέδιά μον - κι έτσι, όποτε βρέθηκε στα χέρια μον μια κάμερα βίντεό, καδράριζα σαν να ήταν φωτογραφική μηχανή! Δεν έχω την αίσθηση τον βίντεο. Το σινεμά και το βίντεο απαιτούν μια άλλη τεχνική, δεν αρκούν μόνο ο φωτισμός και το καδράρισμα. Αν είναι έτσι, καλύτερα να συνεχίσω να βγάζω μόνο φωτογραφίες. Εξακολουθώ, εντούτοις, ν' ασχολούμαι πάρα πολύ με τη φωτογραφία, αν και, με τη ζωή πού κάνω τώρα, δεν έχω ίτάντα αυτή τη δυνατότητα, γιατί δεν είμαι επαγγελματίας φωτόγράφος. Στο Παρίσι, για παράδειγμα, δεν βγάζω ποτέ φωτογραφίες. Φωτογραφίες βγάζω μόνο όταν ταξιδεύω.

- Μια τελευταία ερώτηση: θεωρείτε τον εαυτό σας σταρ στο χώρο των κόμικς;

- (Γέλια) Οχι. Για μένα νπάρχονν σταρ στο σινεμά, στη μουσική. Οι σταρ ζουν τελείως διαφορετικά απ' ό,τι εγώ (γέλια). Σε καμιά περίπτωση δεν με Θεωρώ σταρ. Εξάλλού, ο κόσμος των κόμικς είναι πολύ περιορισμένος κι έτσι σταρ τον κόμικ δεν σημαίνει και πολλά πράγματα. Κοιτάξτε τα φεστιβάλ των κόμικς, η ατμόσφαιρα δεν είναι η ίδια όπως στο φεστιβάλ των Καννών (γέλια)... Οχι, ασφαλώς και όχι.